Trong quá trình mở cửa và hội nhập, việc bảo tồn và phát triển ngành nghề sẽ thúc đẩy phát triển các cơ sở sản xuất ở nông thôn, giải quyết công ăn việc làm, nâng cao mức sống cho người dân, đồng thời góp phần quan trọng vào phát triển du lịch địa phương. Tuy nhiên, việc phát triển ngành nghề trong những năm gần đây còn nhiều hạn chế như: tổ chức sản xuất còn phân tán, trình độ quản lý, tay nghề lao động kém, môi trường ô nhiễm, khả năng tiếp cận thị trường còn nhiều bất cập, hệ thống cơ sở hạ tầng chưa hoàn chỉnh, nhiều chính sách chưa thật sự tháo gỡ được những khó khăn vướng mắc của các cơ sở sản xuất… Bài viết này đi sâu phân tích thực trạng và tìm ra những tồn tại trong quá trình phát triển của ngành nghề truyền thống trên địa bàn huyện Nhơn Trạch, trên cơ sở đó đưa ra các giải pháp nhằm hạn chế những tồn tại nêu trên.
Ngành nghề truyền thống đã và đang góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn huyện Nhơn Trạch trong những năm qua. Tuy nhiên, cùng với những thay đổi tích cực, các ngành nghề truyền thống cũng phải đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức trong quá trình phát triển. Các ngành nghề truyền thống không chỉ có ý nghĩa giữ gìn nét văn hóa truyền thống dân tộc, mà còn tạo ra nhiều công ăn việc làm cho người dân, giúp người dân nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống. Việc phát triển ngành nghề vừa góp phần bảo tồn giá trị văn hóa của dân tộc, vừa nâng cao đời sống của cư dân nông thôn. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để phát huy được tính tích cực và khắc phục những tồn tại của các ngành nghề ở Nhơn Trạch để ngành nghề truyền thống được bảo tồn và phát triển trong quá trình hội nhập.

Sản phẩm nội thất của DNTN trên địa bàn huyện Nhơn Trạch

Ngành nghề truyền thống có vị trí quan trọng trong lịch sử, trong công cuộc đổi mới hiện nay. Việc phát triển ngành nghề truyền thống luôn được Đảng và Nhà nước ta quan tâm, coi đó là nội dung quan trọng trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn. Ngành nghề nào cũng có quá trình biến đổi, phát triển và có những bước thăng trầm. Các ngành nghề truyền thống ở Nhơn Trạch không nằm ngoài quy luật đó.

“Đến đây thì ở lại đây,
Chừng nào bén rễ xanh cây thì về”

Đó là câu cửa miệng mời gọi du khách đến với Nhơn Trạch, vùng đất anh hùng, được thiên nhiên ưu ái, phong thủy hữu tình, vị trí địa lý đắc địa, với những con người dễ mến, thắm đậm tình quê. Đến với Nhơn Trạch là tìm đến nơi lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống của địa phương như: Lễ hội đặc sản Nhơn Trạch, Lễ hội ẩm thực; …và trải nghiệm khó phai với những đặc sản tiêu biểu như:

“Trà Phú Hội, nước Mạch Bà
Sầu riêng An Lợi, chuối già Long Tân.
Cá buôi, sò huyết Phước An.
Gạo thơm Phước Khánh, tôm càng Rạch Nhum”
1/ Những thuận lợi và tồn tại của ngành, làng nghề 

1.1/ Về thuận lợi
Ngày 7.7.2006 Chính phủ ban hành Nghị định số 66/2006/NĐ-CP về chính sách phát triển ngành nghề nông thôn, nhằm phát triển KT-XH ở nông thôn, chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng CNH-HĐH, giải quyết việc làm tại chỗ, nâng cao chất lượng cuộc sống và thu nhập của người dân, tăng cường hoạt động xuất khẩu. Trong đó Nghị Định có quy định về mặt bằng sản xuất (Điều 7) và Điều 8 quy định “địa phương hỗ trợ một phần kinh phí đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng và xử lý môi trường cho các làng nghề và cụm cơ sở ngành nghề nông thôn”. Tại Nghị định số 73/1995/NĐ-CP và sau đó là Nghị định số 01/2008/NĐ-CP ngày 3.1.2008 quy định chức năng, nhiệm vụ của Bộ NN&PTNT, Chính phủ đã giao Bộ NN&PTNT thực hiện chức năng quản lý Nhà nước (QLNN) lĩnh vực ngành nghề nông thôn và trên cơ sở đó, Bộ NN&PTNT đã ban hành một số văn bản như thông tư số 116/2006/TT-BNN ngày 18.12.2006 hướng dẫn thực hiện một số nội dung của Nghị định 66/2006/NĐ-CP; Chỉ thị số 28/2007/CT-BNN ngày 18.4.2007 về việc đẩy mạnh quy hoạch phát triển làng nghề nông thôn và phòng chống ô nhiễm môi trường làng nghề. Tận dụng nguồn nguyên liệu sẵn có tại địa phương.

Ngày 15/12/2009, UBND tỉnh Đồng Nai có Quyết định số 3719/QĐ-UBND về việc phê duyệt quy hoạch phát triển ngành nghề nông thôn tỉnh Đồng Nai giai đoạn 2008 - 2015 và tầm nhìn đến năm 2020 nhằm phát triển ngành nghề nông thôn nhằm sử dụng hợp lý các nguồn tài nguyên, nâng cao giá trị nguồn nguyên liệu tại chỗ, giải quyết việc làm và tăng thu nhập cho người dân nông thôn. Khôi phục và phát triển các nghề truyền thống, xây dựng các làng nghề, đa dạng hóa sản phẩm ngành nghề góp phần tích cực vào phát triển du lịch và quá trình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.
Làng nghề, ngành nghề nông thôn đã tạo nhiều việc làm cho lao động nông thôn, tận dụng thời gian nông nhàn mang lại thu nhập cho người dân nông thôn đã được người dân hưởng ứng và ủng hộ. Việc đô thị hóa sẽ tác động mạnh đến việc hình thành các điểm nghề tiểu thủ công nghiệp mới và tất yếu dẫn đến sự phân công lại lao động nông thôn, tạo điều kiện tốt cho hoạt động của các làng nghề và các nghề tiểu thủ công nghiệp của thành phố phát triển. Cấp ủy, chính quyền các cấp đã rất quan tâm đến phát triển ngành nghề, vận động nhân dân phát triển nghề và tạo điều kiện, học tập, tham quan các tỉnh về mô hình phát triển nghề và làng nghề. Có các chính sách khuyến khích phát triển làng nghề, ngành nghề nông thôn trong đó quy định các chính sách hỗ trợ đối với làng nghề, ngành nghề nông thôn. 

Phát triển ngành nghề sinh vật cảnh xã Long Thọ

1.2/ Những vấn đề tồn tại trong việc phát triển ngành, làng nghề 
Thực tế cho thấy, làng nghề truyền thống có một tiềm năng phát triển rất lớn và đóng vai trò phát triển rất quan trọng. Nhưng trên thực thế trong thời gian qua có thể nói hoạt động bảo tồn và phát triển các làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện Nhơn Trạch vẫn còn những vấn đề tồn tại:
- Thứ nhất, Tổ chức sản xuất còn phân tán: Hầu hết các làng nghề còn phát triển theo hướng tự phát, quy mô sản xuất nhỏ lẻ dưới dạng hộ gia đình chưa được đầu tư nhiều về công nghệ, dẫn đến năng suất, chất lượng thẩm mỹ của các sản phẩm chưa cao, sức cạnh tranh thấp. Việc tổ chức sản xuất phụ thuộc nhiều vào trình độ tay nghề của từng người trong gia đình, quy mô nhỏ, khép kín. Tính tư hữu, bảo thủ nghề của từng gia đình, dòng họ được ưa chuộng hơn là việc tổ chức, phân công hợp tác sản xuất. Sự thiếu liên kết về tổ chức, kinh tế (vốn đầu tư), công nghệ kỹ thuật đã hạn chế khả năng phát triển của các làng nghề. Chính việc phát triển theo kiểu phân tán khiến làng nghề gặp phải những khó khăn, bị động trong nguồn cung nguyên liệu và thị trường tiêu thụ, thiếu trung tâm trưng bày và giới thiệu sản phẩm. Nếu không có chính sách khuyến khích, hỗ trợ của thành phố và không có sự liên kết giữa các cơ sở sản xuất trong làng nghề, liên kết với doanh nghiệp lớn thì các cơ sở sản xuất nhỏ, các làng nghề phân tán rất khó có thể nâng cao nội lực của mình.
- Thứ hai, Trình độ quản lý, tay nghề lao động kém: Trình độ văn hóa, trình độ chuyên môn kỹ thuật và năng lực quản lý của các chủ hộ, chủ cơ sở còn hạn chế, phần lớn chưa được trang bị những kiến thức cần thiết về quản trị kinh doanh cũng như chưa hiểu biết kỹ về chính sách liên quan tới các hoạt động kinh tế. Phần lớn lao động được học nghề qua lối truyền nghề và kèm cặp trong sản xuất; không qua đào tạo cơ bản và còn chưa tách khỏi nông nghiệp nên chậm tiếp thu công nghệ và hoạt động theo tính thời vụ.
- Thứ ba, Khả năng tiếp cận thị trường còn hạn chế: Những mặt hàng truyền thống độc đáo được sản xuất thủ công tại các làng nghề chưa được chú ý, đầu tư thích đáng. Chủng loại, kiểu dáng của sản phẩm thủ công truyền thống chưa phong phú, đa dạng, chất lượng chưa cao... để hấp dẫn khách du lịch. Hơn nữa các cơ sở ngành nghề nông thôn ít có cơ hội tham gia xuất khẩu trực tiếp, thường phải qua nhiều khâu trung gian nên không nắm bắt đầy đủ yêu cầu của khách hàng về mẫu mã, chất lượng, giá cả. Một số làng nghề và các cơ sở sản xuất tiểu thủ công nghiệp còn thiếu thông tin về thị trường, giá cả, pháp luật của Nhà nước cũng như luật pháp quốc tế, chậm xây dựng thương hiệu, nhãn hiệu hàng hóa, sở hữu công nghiệp, công tác quảng cáo, tiếp thị chưa được quan tâm đúng mức.
- Thứ tư, Môi trường bị ô nhiễm: Do hạn chế về công nghệ, thiết bị, mặt bằng sản xuất, trình độ quản lý… và không có sự quan tâm đến các biện pháp xử lý ô nhiễm môi trường nên đa số các cơ sở trong quá trình sản xuất đều tác động xấu đến môi trường. Vấn đề môi trường mà các làng nghề đang phải đối mặt không chỉ giới hạn ở trong phạm vi các làng nghề mà còn ảnh hưởng đến người dân ở vùng lân cận. 
- Thứ năm, Cơ sở hạ tầng chưa hoàn chỉnh: Đây là một cản trở lớn cho việc phát triển ngành nghề nông thôn nói riêng và phát triển nông thôn nói chung. Nhìn chung, các cơ sở ngành nghề thường gặp khó khăn về mặt bằng (nhà xưởng) sản xuất, tình trạng phổ biến là sử dụng nhà ở làm nhà xưởng sản xuất. Khi quy mô sản xuất tăng lên hoặc có sử dụng thiết bị, hóa chất đã làm cho môi trường sống bị ô nhiễm nặng nề; các điều kiện hạ tầng khác còn nhiều hạn chế, đặc biệt là điều kiện giao thông.
- Thứ sáu, Chính sách còn bất cập: Chính sách trợ giúp làng nghề truyền thống phát triển còn nhiều bất cập, chưa thật sự tháo gỡ những khó khăn vướng mắc nảy sinh trong thực tế sản xuất.
- Thứ bảy, Việc phát triển làng nghề cũng nhận được nhiều sự quan tâm, trợ giúp của chính quyền địa phương, nhưng điều đáng lo ngại là thế hệ trẻ bây giờ không quá mặn nồng với việc gìn giữ và phát huy những tinh hoa của làng nghề do thu nhập thấp. Qua việc phân tích những hạn chế trên cho thấy, về cơ bản, đang thiếu một chiến lược quy hoạch phát triển làng nghề gắn với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của huyện.
2. Một số giải pháp chiến lược nhằm phát triển ngành, làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện Nhơn Trạch.
Những thuận lợi và tồn tại trên cho thấy việc phát triển làng nghề và nghề truyền thống của huyện trong thời gian qua vẫn chỉ là sự phát triển theo chiều rộng, chưa theo chiều sâu. Để thực hiện tốt việc phát triển làng nghề và nghề truyền thống theo hướng tiến tới sản xuất bền vững cả về sản lượng, chất lượng sản phẩm trong thời gian tới thiết nghĩ cần quan tâm đến một số giải pháp sau:
- Trước tiên, cần quy hoạch phát triển các làng nghề gắn với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của huyện. Huyện cần có chính sách khuyến khích phát triển theo quy hoạch của các ngành nghề cần ưu tiên. Hiện nay, các cơ sở sản xuất - kinh doanh trên địa bàn chủ yếu tồn tại dưới hình thức hộ kinh tế gia đình, sản xuất kinh doanh diễn ra tại nơi ở của hộ gia đình. Vừa là nơi ở, vừa là nơi sản xuất nên nhà xưởng thường chật hẹp, môi trường bị ô nhiễm, không có khả năng mở rộng sản xuất, kết cấu hạ tầng cho sản xuất - kinh doanh không đảm bảo. Trong những năm tới cần phải tách khu vực sản xuất ra khỏi khu vực nhà ở.
- Thứ hai, Phát triển thị trường cho các làng nghề; 
Phát triển các thị trường đầu vào (lao động, thông tin, khoa học công nghệ, nguyên vật liệu...) và thị trường sản phẩm cho các làng nghề. Hiện nay, chúng ta đang bỏ ngỏ thị trường các làng nghề. Cần phát triển các thành phần kinh tế hoạt động trên thị trường, trong đó nêu cao vai trò của doanh nghiệp nhà nước trong cung ứng các yếu tố đầu vào quan trọng (công nghệ, thông tin...) và tiêu thụ sản phẩm cho các làng nghề. 
- Thứ ba, Cùng với phát triển thị trường cho các làng nghề, việc tăng khả năng cạnh tranh của các sản phẩm của làng nghề cần được chú trọng hơn thông qua xây dựng thương hiệu, đăng ký nhãn mác sản phẩm. Quảng bá sản phẩm trên các phương tiện thông tin như Internet, tổ chức hội chợ.
- Thứ tư, Huyện cần có cơ chế đảm bảo và hỗ trợ vốn cho đổi mới công nghệ ở các ngành, làng nghề. Coi trọng công tác tư vấn, đào tạo và áp dụng mô hình chuyển giao công nghệ cho các làng nghề. Có chính sách khuyến khích nghiên cứu sản xuất và sử dụng máy móc thiết bị cho các làng nghề, chính sách cho vay ưu đãi bao gồm vay ngắn hạn, trung hạn và dài hạn để có vốn cho đầu tư đổi mới công nghệ sản xuất kinh doanh. 
 - Cuối cùng, cần quan tâm hơn nữa đến việc phát triển các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở các làng nghề. Hình thức tổ chức kinh doanh phổ biến trong các làng nghề hiện nay là kinh tế hộ gia đình, chiếm trên 90%. Kinh tế hộ gia đình có ưu điểm tận dụng các loại lao động vào sản xuất công nghiệp, huy động được vốn nhàn rỗi trong nhân dân, tạo động lực phát triển, nhưng lại có nhiều hạn chế về đổi mới công nghệ, vốn, mở rộng sản xuất, tiếp cận thị trường.
3. Kết luận
Trong tương lai, trên địa bàn huyện Nhơn Trạch sẽ hình thành nhiều khu vực sinh thái theo như quy hoạch tổng thể của huyện đã được Thủ tướng Chính phủ duyệt. Song song đó, các làng nghề phục vụ nhu cầu phát triển du lịch cần được hình thành để đáp ứng nhu cầu của khách du lịch cũng như tận dụng được những lợi thế từ các khu du lịch mang lại, các ngành cần được hình thành và phát triển: Làng nghề kinh doanh đồ thủ công mỹ nghệ và các đồ vật lưu niệm; Làng nghề trồng cây ăn quả phục vụ nhu cầu khách du lịch; dự án phát triển nghề gây trồng và kinh doanh sinh vật cảnh ở xã Long Thọ - huyện Nhơn Trạch.
Phát triển làng nghề truyền thống có vai trò rất quan trọng, không những giải quyết việc làm, tăng thu nhập, mà còn góp phần vào tăng giá trị sản xuất công nghiệp. Với định hướng trở thành thành phố công nghiệp trong những năm sắp tới, các ngành, làng nghề đang trở thành một động lực quan trọng để thực hiện mục tiêu chung của huyện. Bài viết đã chỉ ra những hạn chế của phát triển làng nghề hiện nay và đưa ra các giải pháp trong đó ưu tiên nhấn mạnh việc đẩy mạnh công tác quy hoạch các làng nghề truyền thống phù hợp với điều kiện của địa phương để tạo thu nhập cho người lao động, đồng thời phát huy được bản sắc văn hóa đặc thù của địa phương trong những năm sắp tới./.