Từ lâu, người dân ấp 2 xã Thạnh Phú huyện Vĩnh Cửu tỉnh Đồng Nai có nghề đúc gang được lưu truyền qua nhiều thế hệ, nhiều người, nhiều nhà cùng làm, có lẽ vì thế mà nơi đây hình thành địa danh “Xóm Lò Thổi”. Theo các bậc cao niên trong làng cho biết: Nghề đúc gang được một người họ Lê ở làng cất công tìm học nghề tận bên Xiêm (Thái Lan) mang về truyền lại cho người dân trong làng từ hai trăm năm trước. Làng nghề đúc gang gắn bó với người dân nơi đây đã tạo ra nhiều sản phẩm phục vụ nông nghiệp và công nghiệp được dưa đi tiêu thụ ở nhiều nơi trong và ngoài tỉnh.
Thời kỳ chiến tranh chống Pháp và Mỹ, người dân làng nghề Lò Thổi còn bí mật đúc vỏ lựu đạn cho cách mạng góp phần làm nên nhiều chiến công của quân và dân huyện Vĩnh Cửu trong sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc. Thời hoàng kim của nghề đúc gang, xóm Lò Thổi lúc nào cũng đỏ lửa nấu gang làm nên những sản phẩm có chất lượng đáp ứng yêu cầu lúc bấy giờ được thị trường chấp nhận, thương lái từ các nơi đến đặt hàng ngày càng nhiều, có lúc hàng không đủ để cung ứng, khách hàng phải ở lại tại lò chờ nhận hàng, nhiều lò gang trong xóm phải sản xuất liên tục, không có thời gian ngơi nghỉ. Nghề đúc gang ở Lò Thổi nhanh chóng ăn nên làm ra, nhiều gia đình làm nghề đúc gang khấm khá lên trông thấy, có của ăn của để, làng nghề cũng nhờ thế mà phát triển. Trong giai đoạn này, các cơ sở thu hút hàng trăm lao động tham gia sản xuất.
Năm 2006, Hợp tác xã (HTX) đúc gang Trọng Nghĩa được thành lập đã trở thành HTX duy nhất của xã Thạnh Phú chuyên sản xuất các sản phẩm đúc gang, quy tụ nhiều thợ có tay nghề giỏi, sản phẩm có uy tín, chất lượng từ những sản phẩm nông cụ cho đến các chi tiết máy móc công nghiệp luôn có mặt trên thị trường trong và ngoài tỉnh phục vụ cho tiến trình Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa đất nước. Thời gian đầu, các thành viên HTX đều kỳ vọng nghề truyền thống của làng sẽ được bảo tồn và phát triển đem lại ấm no cho mọi người.
Tuy nhiên, càng về sau do thiếu mặt bằng sản xuất, chậm đổi mới công nghệ, trang thiết bị lạc hậu nên sản phẩm không đáp ứng được yêu cầu của thị trường, đơn đặt hàng ngày cảng giảm (do sản xuất thủ công, sản phẩm thô), nhiều thành viên bỏ nghề tìm công việc khác dù đã có hàng chục năm gắn bó với nghề truyền thống của cha, ông gầy dựng, giờ đây chỉ còn lại vài người lớn tuổi có tâm huyết cố gắng bám trụ với nghề.
Ông Lê Văn Út – Chủ nhiệm HTX đúc gang Trọng Nghĩa một truyền nhân tâm huyết với nghề đúc gang truyền thống, với hơn 45 năm sống với nghề tâm sự: “Trải qua bao thăng trầm, nghề đúc gang ở Thạnh Phú gặp không ít khó khăn, nhưng với ý chí vươn lên, làng nghề vẫn trụ vững theo năm tháng, nhiều thế hệ trai làng vẫn chí thú với nghề, mỗi lần khó khăn lại mở ra một hướng đi mới. Lần này, thật là bế tắc nhìn thợ bỏ nghề mà xót xa, chạnh lòng”. Anh đã ấp ũ nhiều hoài bảo để phát triển làng nghề truyền thống, ngoài việc vận động thành lập HTX nhằm ổn định và phát triển nghề, xây dựng thương hiệu, nâng cao chất lượng sản phẩm, cạnh tranh lành mạnh, tạo nhiều sản phẩm giúp ích cho đời…anh còn tạo điều kiện cho cậu con trai theo học Đại học ngành cơ khí nhằm tiếp thu kiến thức chuyên sâu để phát triển nghề, sản xuất ra những sản phẩm đáp ứng yêu cầu của thị trường. Vậy mà giờ đây anh đành chấp nhận cho con đi làm nghề khác vì không còn sự lựa chọn nào tốt hơn.
Đúc gang là một loại hình sản xuất có mức độ ô nhiễm cao không thể tồn tại trong khu dân cư và cần có sự đầu tư bài bản từ khâu mặt bằng đến nguyên liệu, chế tác khuôn mẫu, đổi mới công nghệ, trang thiết bị sản xuất, thương hiệu sản phẩm…
Được biết, từ năm 2007 địa phương đã có chủ trương di dời các cơ sở đúc gang vào khu quy hoạch cụm công nghiệp Tân An (thuộc xã Tân An huyện Vĩnh Cửu) nhưng đến nay vẫn chưa xúc tiến thực hiện xây dựng hạ tầng.
Điều trăn trở của các cơ sở đúc gang là sớm có được mặt bằng sản xuất phù hợp để đầu tư công nghệ, trang thiết bị khôi phục sản xuất. Mong lãnh đạo địa phương và các cơ quan hữu quan đẩy nhanh tiến trình quy hoạch, cơ sở hạ tầng, tạo điều kiện thuận lợi để chấn hưng và phát triển một nghề truyền thống được lưu truyền qua bao đời của người dân Thạnh Phú.
Theo ông Lê Văn Út nếu ổn định được cơ sở hạ tầng, các cơ sở sẽ mạnh dạn đầu tư dây chuyền hiện đại sản xuất khép kín đúc và gia công các sản phẩm gang các loại với chất lượng và giá thành sản phẩm phù hợp nhu cầu thị trường, có thể cạnh tranh thì nghề đúc gang truyền thống sẽ không bị mai một.
Theo Quyết định số 3688/QĐ-UBND ngày 26/10/2007 của UBND tỉnh Đồng Nai, thời hạn hoàn thành đề án phát triển nghề đúc gang ở xã Thạnh Phú huyện Vĩnh Cửu là năm 2010 nhưng đến nay do nhiều nguyên nhân cụm ngành nghề đúc gang ở xã Tân An chỉ mới được phê duyệt quy hoạch chi tiết 1/500 và còn đang thực hiện kêu gọi đầu tư. Ngày 13/02/2014, UBND tỉnh Đồng Nai có văn bản số 1118/UBND-ĐT uy quyền cho UBND huyện Vĩnh Cửu phê duyệt dự án đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng Cụm nghề đúc gang trên cơ sở kêu gọi nhà đầu tư ứng vốn trước để thi công xây dựng hạ tầng cho cụm làng nghề tại địa phương và thu phí sử dụng hạ tầng đối với các cơ sở di dời vào cụm làng nghề đồng thời ngân sách tỉnh sẽ hỗ trợ 60% phí sử dụng hạ tầng phải đóng cho các cơ sở trực tiếp sản xuất vào cụm công nghiệp theo quy định tại tiết 2.1, Khoàn 2, Khoản 2 mục II Thông tư số 113/2006/TT-BTC ngày 28/12/2006 của Bộ Tài chính. Đây là giải pháp kịp thời nhằm gỡ khó cho địa phương và nhà đầu tư về nguồn vốn xây dựng hạ tầng cụm nghề đúc gang. Hiện UBND huyện Vĩnh Cửu đang tích cực triển khai công tác mời gọi nhà đầu tư để thi công xây dựng hạ tầng cho cụm làng nghề đúc gang huyện Vĩnh Cửu./.
(Ông Nguyễn Văn Chánh- Phó Ban Tuyên giáo - xã Thạnh Phú, huyện Vĩnh Cửu)
