Theo số liệu công nghiệp nông thôn của Cục Thống kê Đồng Nai, tính đến quý II năm 2016 trên địa bàn tỉnh có 516 cơ sở sản xuất thủ công mỹ nghệ, trong đó có 447 hộ kinh doanh cá thể, 4 hợp tác xã, còn lại là doanh nghiệp. Tập trung nhiều nhất ở 03 nhóm ngành gỗ mỹ nghệ, chế tác đá mỹ nghệ và mây tre đan. Xuất khẩu sản phẩm thủ công mỹ nghệ khu vực công nghiệp nông thôn năm 2015 đạt 53,9 triệu USD. Các cơ sở sản xuất thủ công mỹ nghệ đã giải quyết việc làm cho 4.629 lao động, với thu nhập bình quân 3,2 triệu đồng/tháng.
Sản phẩm gốm của DNTN Gốm Hòan Mỹ
Do đặc thù của ngành thủ công mỹ nghệ chủ yếu sử dụng phương pháp thủ công trong quá trình sản xuất nên sản phẩm làm ra phụ thuộc rất nhiều vào kỹ năng, tay nghề của người thợ, kể cả việc sáng tác mẫu mã. Ngoại trừ một số doanh nghiệp ngành gốm, gỗ đã áp dụng mô hình công nghiệp có đội ngũ kỹ thuật thiết kế chuyên biệt (phương pháp công nghiệp) thì các cơ sở thủ công mỹ nghệ còn lại hầu hết đều do các nghệ nhân, thợ giỏi chịu trách nhiệm chế tác mẫu mã sản phẩm mới (phương pháp dân gian). Thiết kế công nghiệp có ưu điểm là thực hiện nhanh trên bản vẽ 2D hoặc 3D, dễ kiểm tra hiệu chỉnh trước khi hoàn chỉnh mẫu thiết kế, phù hợp với điều kiện sản xuất hàng loạt nhưng có nhược điểm là hạn chế yếu tố mỹ thuật dân gian. Người nghệ nhân, thợ giỏi khi chế tác thường đề cao tính mỹ thuật và kỹ thuật chế tác, điều nãy dể dẫn đến khuynh hướng sáng tác độc bản, mang tính phô diễn là chính, khó áp dụng vào sản xuất hàng loạt. Trong tình hình hiện nay, thị trường tiêu thụ sản phẩm thủ công mỹ nghệ vẫn còn nhiều khó khăn, đó là sự cạnh tranh của những mặt hàng cùng loại được sản xuất bằng công nghệ hiện đại từ các nước trong khu vực. Các sản phẩm thủ công mỹ nghệ gắn với du lịch còn ít; các cơ sở sản xuất các mặt hàng thủ công mỹ nghệ chưa gắn với các tour du lịch để tăng cường giới thiệu, tiêu thụ sản phẩm. Do vậy, để sản phẩm thủ công mỹ nghệ có sức cạnh tranh cao, ngoài việc tổ chức quản lý sản xuất hợp lý còn cần phải khai thác hiệu quả và kết hợp hài hòa cả hai phương pháp thiết kế sáng tạo mẫu mã công nghiệp và dân gian. Tuy nhiên để thực hiện được điều này trước tiên cần phải thay đổi nhận thức của chủ doanh nghiệp, chủ cơ sở và vai trò và tầm quan trọng của công tác thiết kế.
Nghệ nhân chế tác đá Nguyễn Văn Minh
Nhằm khuyến khích hoạt động thiết kế sáng tạo sản phẩm thủ công mỹ nghệ trên địa bàn tỉnh Đồng Nai và các tỉnh lân cận, được sự chấp thuận của UBND tỉnh, bắt đầu từ năm 2007, hàng năm Trung tâm Khuyến công phối hợp với Trường Cao đẳng Mỹ thuật Trang trí Đồng Nai tổ chức cuộc thi “ Sáng tạo kiểu dáng hàng thủ công mỹ nghệ”. Cuộc thi được tổ chức định kỳ hàng năm đã tạo điều kiện cho các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ, các tổ chức cá nhân có quan tâm đến lĩnh vực này gặp gỡ trao đổi, chia sẽ kinh nghiệm và tìm kiếm cơ hội liên kết hợp tác trong lĩnh vực sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ.
Sản phẩm hướng đến của cuộc thi là: sản phẩm quà tặng, các sản phẩm lưu niệm, sản phẩm thủ công mỹ nghệ từ gốm, gỗ, mây tre đan, giấy…Từ 54 sản phẩm tham gia cuộc thi lần đầu tổ chức vào năm 2007, từ năm 2012 đến 2015 số sản phẩm tham gia cuộc thi “ Sáng tạo kiểu dáng hàng thủ công mỹ nghệ” đã tăng lên từ 150 đến 160 sản phẩm. Tiêu chí đánh giá bao gồm: tính sáng tạo, tính thẩm mỹ, kỹ thuật thể hiện và tính ứng dụng. Nếu như trong các cuộc thi đầu, tiêu chí sáng tạo và thẩm mỹ được đánh giá cao thì đến những cuộc thi về sau này, tiêu chí kỹ thuật thể hiện và tính ứng dụng mới là những tiêu chí được Ban giám khảo quan tâm. Việc thiết kế thang điểm theo từng tiêu chí đã được tính toán kỹ nhằm tạo sự chuyển biến trong nhận thức của các tổ chức, cá nhân về yêu cầu của sản phẩm thủ công mỹ nghệ gắn với sản xuất và thị hiếu người tiêu dùng.
Do yêu cầu bảo hộ mẫu mã trước khi đưa ra thị trường nên có nhiều mẫu thiết kế đáp ứng tốt các tiêu chí cuộc thi nhưng doanh nghiệp không thể tham gia, điều này phần nào hạn chế tính phong phú, đa dạng của sản phẩm dự thi. Tuy nhiên, thành công lớn nhất của các cuộc thi sáng tạo kiểu dáng hàng thủ công mỹ nghệ là đã tạo được sự chuyển biến trong tư duy thiết kế của các tổ chức, cá nhân có liên quan đến hoạt động sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ không chỉ trên phạm vi tỉnh Đồng Nai mà còn lan đến các tỉnh lân cận có sản phẩm tham gia cuộc thi.
Họp Hội đồng bình chọn Sản phẩm CNNT năm 2016
Trong xu hướng hiện nay, thiết kế sáng tạo chính là giải pháp đột phá phát triển hàng thị trường hàng thủ công mỹ nghệ. Đầu tư cho thiết kế sáng tạo đúng mức sẽ mang lại hiệu quả thiết thực cho doanh nghiệp, nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường không chỉ trong nước mà cả thị trường xuất khẩu, khai thác được tiềm năng lợi thế của từng địa phương, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và môi trường.Ảnh hưởng của cuộc thi được phản ánh qua những sản phẩm tham gia cuộc thi, từ kỹ thuật sáng tác cho đến chất liệu làm ra sản phẩm đã gắn với yêu cầu của thị trường và khả năng sản xuất với số lượng lớn. Các tiêu chí đánh giá của cuộc thi đã định hướng thiết kế, sáng tác mẫu mã sản phẩm thủ công mỹ nghệ tại các cơ sở, doanh nghiệp. Cuộc thi không chỉ là cơ hội để phô diễn kỹ năng thiết kế, sáng tác sản phẩm thủ công mỹ nghệ mà còn là dịp để nhà sản xuất phát hiện những nhà thiết kế tiềm năng. Đối với ngành mây tre đan vốn vẫn được biết là phụ thuộc hoàn toàn vào khách hàng trong sáng tác mẫu mã thì hiện nay đã chủ động trong khâu thiết kế sản phẩm mới. Những doanh nghiệp có chuyển biến tốt trong việc phát triển hoạt động thiết kế mẫu mã sản phẩm thủ công mỹ nghệ có thể kể đến như: trường Cao đẳng Trang trí Mỹ thuật Đồng Nai, Công ty TNHH Mỹ nghệ Thái Hoàng, Gỗ Mỹ nghệ Thành Nhân, gỗ mỹ nghệ Nguyễn Đựng, Đá mỹ nghệ Nguyễn Minh..
